Trẻ bị tiêu chảy: Nguyên nhân, điều trị và phòng bệnh hiệu quả.

Tiêu chảy là tình trạng thường gặp ở trẻ em do nhiều nguyên nhân khác nhau. Cha mẹ có trẻ bị tiêu chảy thường chủ quan và tự điều trị tại nhà, dẫn đến nhiều hậu quả nghiêm trọng. Vậy đâu là cách xử trí đúng khi trẻ bị tiêu chảy? Mời cha mẹ tìm hiểu qua bài viết dưới đây nhé!

1. Thế nào là tiêu chảy ở trẻ em?

Theo nghiên cứu của UNICEF, tiêu chảy là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu ở nhóm trẻ dưới 2 tuổi và chiếm 9% tỷ lệ tử vong trẻ dưới 5 tuổi. Ở Việt Nam, trung bình mỗi trẻ mắc khoảng 2,2 – 4 đợt tiêu chảy trong một năm.

Theo Bộ Y tế, tiêu chảy được định nghĩa là tình trạng đi ngoài phân lỏng 3 lần hoặc nhiều hơn mỗi ngày. Tiêu chảy có thể kèm theo nôn, mất nước, rối loạn điện giải. Nếu không được điều trị kịp thời có thể dẫn đến tử vong. Tiêu chảy diễn biến dưới 14 ngày được gọi là tiêu chảy cấp. Tiêu chảy kéo dài là những trường hợp có triệu chứng tiêu chảy kéo dài trên 2 tuần.

Tiêu chảy là một trong tình trạng phổ biến ở trẻ em, liên quan nhiều đến chế độ ăn và vệ sinh của trẻ. Bệnh thường diễn ra trong khoảng thời gian vài ngày. Do đó, cha mẹ thường chủ quan, đa phần tự điều trị cho trẻ tại nhà. Tiêu chảy có thể lây lan và gây dịch. Tiêu chảy thường tập trung vào những nơi đông dân cư, trường học, chung cư có chung nguồn nước uống, sinh hoạt,… Bệnh thường phát triển mạnh vào mùa hè. Do thời tiết nóng ẩm tạo điều kiện cho vi khuẩn và trung gian truyền bệnh (ruồi, nhặng,…) phát triển.

2. Nguyên nhân gây tiêu chảy ở trẻ em

Có nhiều nguyên nhân gây tiêu chảy ở trẻ em. Trong đó, nhóm nguyên nhân nhiễm trùng đóng vai trò chính trong các đợt tiêu chảy ở trẻ em.

2.1. Nguyên nhân nhiễm trùng:

• Virus: Rotavirus là tác nhân chính gây tiêu chảy cấp tính ở trẻ em. Tiêu chảy cấp với tính chất phân lỏng nước nhiều lần trong ngày, nguy cơ mất nước nặng ở nhóm trẻ dưới 2 tuổi. Ngoài ra, có thể gặp một số chủng virus khác như adenovirus, norwalk virus,…
• Vi khuẩn: Một số chủng vi khuẩn đường ruột gây bệnh thường gặp như E.coli, salmonella, shigella,… Chúng gây tình trạng tiêu chảy nhiễm khuẩn với biểu hiện đi ngoài phân lỏng, nhầy, kèm theo sốt. Ngoài ra, cần chú ý căn nguyên phẩy khuẩn tả (vibrio) gây tiêu chảy cấp tính, ồ ạt, dẫn đến mất nước nặng và lây lan nhanh tạo thành dịch.
• Ký sinh trùng: Một số ký sinh trùng bám dính và xâm nhập vào niêm mạc đường tiêu hóa. Từ đó, gây tình trạng tiêu chảy với tính chất phân lỏng nhầy và thường kèm phân máu.

2.2. Nguyên nhân tại đường tiêu hóa

Ngoài những căn nguyên ngoại lai gây tổn thương niêm mạc đường tiêu hóa, dẫn đến tình trạng đi ngoài phân lỏng, một số bất thường tại đường tiêu hóa cũng gây tiêu chảy:

• Hội chứng ruột kích thích: Sự thay đổi nhu động ruột gây tăng co bóp và bài tiết dịch tiêu hóa. Đồng thời giảm khả năng hấp thu chất dinh dưỡng. Hội chứng ruột kích thích có thể biểu hiện tình trạng đau bụng cơn, đi ngoài phân lỏng, có thể kèm nôn. Hội chứng này thường lành tính, thoáng qua, tự khỏi, ít khi cần điều trị.
• Bất dung nạp đường: Thường gặp ở những trẻ thiếu hụt men chuyển hóa đường lactose, trẻ đẻ non thiếu hụt men tiêu hóa. Khi đó, hệ tiêu hóa của trẻ sẽ không hấp thu được lactose trong sữa mẹ hoặc sữa công thức nuôi ăn. Lượng đường không được hấp thu sẽ lên men ngay trong lòng ruột. Từ đó, gây tình trạng phân lỏng, mùi chua, có bọt.
• Hội chứng ruột ngắn: Ruột ngắn bẩm sinh hoặc mắc phải sau các phẫu thuật cắt đoạn ruột. Ruột ngắn khiến thức ăn di chuyển nhanh trong ống tiêu hóa. Đồng thời, ruột cũng không đủ số lượng tế bào nhung mao niêm mạc ruột để hấp thu các chất dinh dưỡng.

2.3. Nguyên nhân khác

• Ngộ độc thực phẩm: Thường nghĩ đến ngộ độc thực phẩm khi có từ 2 người trở lên cùng xuất hiện triệu chứng nôn, đau bụng, đi ngoài phân lỏng sau khi ăn cùng một bữa ăn.
• Dị ứng thức ăn: Dị ứng là một nhóm nguyên nhân quan trọng gây tiêu chảy ở trẻ em. Trong đó, dị ứng đạm sữa bò, dị ứng trứng, tôm, cua là các căn nguyên hay gặp nhất.
• Sử dụng thuốc: Một số thuốc có nguy cơ gây tình trạng rối loạn tiêu hóa ở trẻ em do làm rối loạn hệ vi khuẩn chí đường ruột. Kháng sinh, đặc biệt là amoxicillin kết hợp với sulbactam (augmentin) là nhóm thuốc thường gây tiêu chảy. Ngoài ra, tiêu chảy có thể gặp do cha mẹ lạm dụng thuốc nhuận tràng cho trẻ táo bón, gây ra tình trạng đi ngoài phân lỏng.
• Bệnh Celiac (bất dung nạp gluten): Bệnh liên quan đến yếu tố miễn dịch, cơ thể không dung nạp gluten, gây tình trạng viêm teo nhung mao niêm mạc ruột. Do đó, chức năng tiêu hóa và hấp thu chất dinh dưỡng của đường ruột giảm. Trẻ có biểu hiện tình trạng đầy bụng, tiêu chảy khi sử dụng các loại lúa mạch, lúa mỳ,…
• Bệnh lý viêm ruột: Một số tình trạng viêm ruột không do căn nguyên nhiễm khuẩn như viêm ruột tự miễn, viêm dạ dày – ruột tăng bạch cầu ái toan,… Tình trạng này dẫn đến tình trạng rối loạn nhu động ruột, gây tiêu chảy kéo dài.

3. Tiêu chảy có nguy hiểm không? Các biến chứng của tiêu chảy

Tiêu chảy khá thường gặp ở trẻ em. Đa số các trường hợp tiêu chảy chỉ xuất hiện trong vài ngày và nhiều cha mẹ chủ quan, tự điều trị cho con tại nhà. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, tiêu chảy lại có thể gây đe dọa tính mạng. Thậm chí, trẻ có nguy cơ tử vong cao do một số biến chứng của của tiêu chảy. Dưới đây là một số biến chứng của tiêu chảy mà cha mẹ cần chú ý để cho trẻ đi khám và điều trị kịp thời:

3.1. Hậu quả của tiêu chảy cấp

• Tiêu chảy cấp gây mất nước: Đi ngoài phân lỏng, nước nhiều lần trong ngày khiến cơ thể mất nước trong nội bào và lòng mạch. Mất nước gây giảm thể tích tuần hoàn, giảm cung lượng tim, nguy cơ trụy mạch nếu không được điều trị bù dịch kịp thời. Trẻ bị mất thường biểu hiện da khô, miệng lưỡi khô nẻ, trẻ quấy khóc nhưng không ra nước mắt. Trẻ sẽ đòi uống sữa hoặc uống nước liên tục và đi tiểu ít hơn bình thường.
• Rối loạn điện giải: Trẻ đi ngoài nhiều gây mất điện giải (Natri, Kali,…) theo phân, gây rối loạn điện giải. Thường gặp tình trạng hạ kali máu với biểu hiện bụng chướng, cơ mềm nhão, trẻ ít vận động.

3.2. Hậu quả của tiêu chảy kéo dài

Tình trạng đi ngoài phân lỏng trên 3 lần mỗi ngày và kéo dài trên 14 ngày được coi là tiêu chảy kéo dài. Tiêu chảy kéo dài có thể gây ảnh hưởng đến dinh dưỡng và phát triển của trẻ. Do hệ tiêu hóa không hấp thu được tối đa các chất dinh dưỡng trong một thời gian dài, trẻ thường biểu hiện tình trạng thiếu dinh dưỡng và các chất khoáng cần thiết:

• Thiếu hụt protein: Trẻ thiếu protein để chuyển hóa và cấu tạo khối cơ gây chậm tăng cân, suy dinh dưỡng, chậm vận động,…
• Thiếu hụt vi chất: Trẻ không được nhận đủ các chất khoáng quan trọng dẫn đến một số bệnh lý kèm theo. Ví dụ như: thiếu sắt gây thiếu máu; thiếu canxi gây còi xương; thiếu kẽm gây suy yếu hệ miễn dịch, trẻ dễ bị nhiễm khuẩn cơ quan khác.
• Thiếu hụt vitamin: Trẻ thiếu vitamin A gây ảnh hưởng thị lực, khô mắt, thậm chí gây loét giác mạc,…

4. Khi nào cần cho trẻ bị tiêu chảy đi khám bác sĩ?

Tiêu chảy ở trẻ em khá thường gặp, đa phần lành tính, cha mẹ có thể tự theo dõi và điều trị tại nhà. Tuy nhiên, cha mẹ cần chú ý theo dõi tính chất đi ngoài của trẻ và phát hiện sớm các dấu hiệu nặng để đưa con đi khám bác sĩ.

Một số dấu hiệu cha mẹ cần theo dõi, bao gồm:

• Trẻ đi ngoài phân lỏng kèm theo sốt.
• Trẻ đi ngoài nhiều lần kèm theo nôn nhiều khiến trẻ không ăn uống được.
• Trẻ đi ngoài phân lẫn máu.
• Trẻ đau bụng nhiều, liên tục, dữ dội.
• Môi miệng khô, mắt trẻ trũng thấp hơn bình thường.
• Đi tiểu ít.
• Trẻ bỏ bú hoặc bú kém.
• Trẻ ngủ nhiều, li bì, khó đánh thức.
• Trẻ đi ngoài trên 3 ngày.

5. Điều trị tiêu chảy ở trẻ em

Trẻ bị tiêu chảy có thể theo dõi và điều trị tại nhà nếu cha mẹ đã hiểu rõ cách chăm sóc cũng như điều trị cho bé.

5.1. Điều trị mất nước – điện giải

Điều trị mất nước và rối loạn điện giải là phần quan trọng nhất trong điều trị tiêu chảy. Bởi đây là hai biến chứng đe dọa trực tiếp tính mạng của trẻ tiêu chảy. Một số lưu ý khi bồi phụ nước điện giải cho trẻ mà cha mẹ cần lưu ý:

• Sử dụng gói oresol pha với nước đun sôi để nguội theo đúng tỷ lệ hướng dẫn.
• Cho trẻ uống dung dịch oresol sau mỗi lần đi ngoài, uống từng thìa hoặc ngụm nhỏ.
• Ngoài dung dịch điện giải, cha mẹ nên bổ sung thêm cho trẻ các loại nước trái cây, đặc biệt là nước dừa.
• Không cho trẻ uống nhiều nước lọc khi đang có dấu hiệu mất nước.
• Với trẻ nhỏ dưới 6 tháng tuổi bị tiêu chảy, mẹ nên tăng lượng sữa trong ngày cho bé chia thành nhiều bữa bú hơn.

5.2. Bổ sung kẽm cho trẻ tiêu chảy

Kẽm là vi chất quan trọng tham gia vào hệ miễn dịch của cơ thể. Bổ sung kẽm cho trẻ bị tiêu chảy vừa giúp bù lại lượng kẽm bị mất qua phân, vừa cung cấp kẽm cho cơ thể giúp nhanh chóng hồi phục niêm mạc ruột bị tổn thương.

Kẽm có nhiều cơ chế tác dụng có lợi cho bệnh nhân tiêu chảy, bảo gồm:

• Làm tăng khả năng hấp thu của đường tiêu hóa.
• Tăng biệt hóa niêm mạc ruột.
• Hỗ trợ hoạt động của hệ thống enzyme ở vùng diềm bàn chải.
• Củng cố miễn dịch tại chỗ của đường tiêu hóa, tăng cường khả năng miễn dịch ruột.

Theo Bộ Y tế, kẽm nên được bổ sung từ ngày đầu trẻ bị tiêu chảy và kéo dài trong 10 – 14 ngày. Trẻ dưới 6 tháng cần bổ sung 10 mg kẽm nguyên tố mỗi ngày. Trong khi trẻ trên 6 tháng sẽ cần bổ sung với liều gấp đôi, 20 mg kẽm nguyên tố /ngày.

5.3. Điều trị theo nguyên nhân gây bệnh

Mỗi nguyên nhân gây tiêu chảy có các biện pháp điều trị khác nhau. Do đó, việc xác định được căn nguyên tiêu chảy giúp việc điều trị hiệu quả và rút ngắn thời gian bị bệnh của trẻ.

• Tiêu chảy do căn nguyên nhiễm trùng: Thường tiêu chảy do virus sẽ tự khỏi nếu trẻ được chăm sóc tốt. Kháng sinh chỉ được sử dụng trong trường hợp tiêu chảy do vi khuẩn. Cha mẹ tuyệt đối không lạm dụng kháng sinh, tránh nguy cơ gây loạn khuẩn đường ruột khiến tiêu chảy nặng nề hơn. 
• Tiêu chảy do ngộ độc cấp: Sau khi xác định được nguyên nhân gây ngộ độc, trẻ cần được loại bỏ yếu tố gây ngộ độc và điều trị tích cực cho đến khi các triệu chứng ổn định.
• Tiêu chảy do bất dung nạp đường: Trẻ sẽ cần đổi sang sử dụng các loại sữa không đường (free-lactose) hoặc sử dụng các loại chế phẩm ít đường hơn như sữa chua,… để loại bỏ nguy cơ gây tiêu chảy.
• Tiêu chảy do dị ứng: Cha mẹ cần xác định loại thực phẩm có nguy cơ hoặc đã xác định chắc chắn trẻ bị dị ứng để tránh cho trẻ sử dụng lại.
• Tiêu chảy do bệnh lý tại ruột: Bác sĩ chuyên khoa Tiêu hóa sẽ có biện pháp điều trị tương ứng với từng loại bệnh. Trẻ sẽ cần sử dụng thuốc đặc hiệu, thay đổi chế độ ăn và phẫu thuật nếu cần thiết.

5.4. Chăm sóc, nuôi dưỡng khi trẻ bị tiêu chảy

Khi trẻ bị tiêu chảy, chế độ ăn và chăm sóc hợp lý giúp hỗ trợ điều trị, rút ngắn thời gian trẻ bị bệnh và hồi phục nhanh chóng. Cha mẹ cần ghi nhớ một số lưu ý khi chăm sóc trẻ:

• Đảm bảo giữ vệ sinh khi dọn chất thải của trẻ tiêu chảy, vứt bỏ bỉm đúng nơi quy định.
• Vệ sinh tay thường xuyên: sau khi dọn dẹp chất thải của trẻ, trước khi chế biến thức ăn và trước khi cho trẻ ăn.
• Thực hiện chế độ ăn phù hợp với đầy đủ dinh dưỡng, nên chế biến mềm lỏng, dễ tiêu.
• Loại bỏ quan niệm để trẻ kiêng khem trong giai đoạn tiêu chảy.
• Không tự ý dùng thuốc cầm ỉa cho trẻ: Thuốc cầm ỉa gây ứ đọng phân cùng các căn nguyên gây bệnh trong hệ tiêu hóa của trẻ, khiến cho tình trạng tiêu chảy kéo dài.
• Bổ sung men vi sinh, kẽm theo hướng dẫn của bác sĩ và dược sĩ.

6. Các biện pháp phòng tiêu chảy ở trẻ em

Con đường gây bệnh và lây truyền tiêu chảy chủ yếu qua đường tiêu hóa. Do đó, các biện pháp phòng bệnh tiêu chảy hiệu quả đều liên quan đến việc đảm bảo vệ sinh thực phẩm và vệ sinh cá nhân, môi trường:

• Đảm bảo an toàn thực phẩm, ăn chín, uống sôi, không cho trẻ uống nước chưa qua xử lý.
• Vệ sinh dụng cụ cho ăn, bình sữa của trẻ sạch sẽ, để nơi khô ráo, được che đậy kín.
• Hướng dẫn trẻ vệ sinh tay sạch sẽ bằng xà phòng và nước sạch, vào các thời điểm trước khi ăn và sau khi vệ sinh.

• Với những thức ăn không sử dụng hết nên đổ bỏ hoặc bảo quản trong hộp kín để vào ngăn mát tủ lạnh.
• Sử dụng nguồn thực phẩm sạch, an toàn, có nguồn gốc rõ ràng, không sử dụng thực phẩm quá hạn sử dụng, đồ ôi thiu để chế biến thức ăn cho trẻ và gia đình.
• Đảm bảo nhà vệ sinh sạch sẽ, cách xa nguồn nước ăn.
• Loại bỏ tập quán sử dụng phân tươi bón cho cây trồng.
• Cha mẹ có thể tham khảo sử dụng thêm men vi sinh cho trẻ khi trẻ cần dùng thuốc kháng sinh để hạn chế nguy cơ tiêu chảy do thuốc.
• Cho trẻ uống vaccine phòng rotavirus – căn nguyên thường gặp gây tiêu chảy ở trẻ dưới 2 tuổi.

Kết luận:

Tiêu chảy là tình trạng thường gặp ở trẻ em, do nhiều nguyên nhân gây ra. Hi vọng qua bài viết này cha mẹ đã biết thêm các nguyên nhân gây tiêu chảy thường gặp ở trẻ nhỏ, các biến chứng có thể gặp, cách chăm sóc trẻ bị tiêu chảy và phòng bệnh tiêu chảy cho trẻ hiệu quả! Hãy chia sẻ bài viết trên đến mọi người xung quanh cha mẹ nhé!

Bài viết cùng chủ đề

1, Trẻ bị tiêu chảy: Nguyên nhân, điều trị và phòng bệnh hiệu quả.

2, Tiêu chảy ở trẻ sơ sinh – Nguy hiểm tiềm ẩn cần được xử lý ngay lập tức !

3, Top 3 nhóm nguyên nhân hàng đầu khiến trẻ bị tiêu chảy

4, Cảnh báo 3 dấu hiệu trẻ bị tiêu chảy nặng cha mẹ cần lưu ý!

5, Mách mẹ 10 mẹo chữa tiêu chảy ở trẻ em an toàn, đơn giản đem lại hiệu quả cao!

6, Cách điều trị tiêu chảy ở trẻ em – Hướng dẫn của Bộ Y tế

7, Trẻ bị tiêu chảy nên ăn gì, kiêng gì để nhanh khỏi bệnh?

8, Tiêu chảy cấp ở trẻ em – phác đồ chuẩn theo Bộ Y tế

Tài liệu tham khảo: Diarrhea – Nemours KidsHealth